CAT PEOPLE: Nekad i Posle

Nesumnjivo najznačajnije epohe američkog filma su “Film Noar” i “Novi Holivud”, i kako vreme prolazi sve je veće interesovanje i potreba da se ove  dve filmske epohe stalno iznova proučavaju i sagledavaju sa stanovišta društveno istorijskog trenutka u kome su nastale. Naročito je zanimljiv kauzalni odnos između ova dva filmska perioda, jer su mnoge ideje, teme i motivi iz “Noara” bili radiklizavani i uspešno infiltrirani od strane reditelja “Novog Holivuda”.

Jedan od načina revitalizacije i u izvesanom smislu potvrde da mnoge filmske priče iz “Noar” epohe nisu bile samo trenutna refleksija američkog društva, već čvrst temelj na kome će se dalje izgrađivati istorija Holivuda i promišljanja nove generacije autora, jesu rimejk filmovi. Među najpoznatijim primerima su “Scarface” (1932), Hauarda Hoksa i, sa ništa manje kultnim epitetom, rimejk “Scarface” (1983), Brajana De Palme. Takođe se veoma često navodi primer niskobudžetnog SF-a, “The Thing From Another World” (1951), u režiji Krisitijana Nibija po kome je trideset godina kasnije Džon Karpenter snimio “The Thing” (1982) koji spada u remek dela SF horora. Međutim, u ovoj grupi original-rimejk filmova postoje i ostvarenja koja nisu stekla instant kultni status, već je moralo da prođe neko vreme da bi se shvatio njihov uticaj koji u datom trenutku nije bio u radaru šireg auditorijuma.

Među takvim ostvarenjima spadaju “Cat People” (1942), Žak Turnijea, i istoimeni rimejk “Cat People” (1982), Pola Šredera, nastao u trenutku vrhunca “Novog Holivuda” i, verovatno, jedan od najpotcenjenijih filmova ovog autora.

“Cat People”, Žak Turnijea, je bio jedan u nizu niskobudžetnih horora 40-ih godina prošlog veka u produkciji Val Lutona koja je iznedrila nekoliko najznačajnijih horora tog perioda. Žak Turnije je, inače, mnogo poznatiji po nespornom remek delu “Noar” trilera, “Out Of The Past” (1947), u kome su nezaboravne uloge ostvarili Robert Mičam i jedna od ikona fatalnih žena “Noara”, Džejn Grir. Interesantno je da će posle “Cat People”, Turnije biti upamćen u istoriji filma kao reditelj koji je, s jedne strane, prvi na filmskom platnu obradio temu vudu magije i zombija (I Walked With A Zombie, 1943), a s druge strane, prvi reditelj koji je na filmu prikazao scenu razgovora medijuma sa duhovima mrtvih osoba na grupnoj seansi (Curse Of The Demon, 1957).

Turnijeov “Cat People” je, zapravo, psihološki horor koji na jedan efektno metaforičan način sažima društveno raspoloženje američkog društva sa odloženom mentalnom reakcijom u period posle Velike ekonomske krize i početka Drugog svetsko rata u koji se Amerika uključila poslednja. “Cat People” prati priču o mladoj Ireni Dubrovnoj (Simone Simon) (poseban kuriozitet je što se u filmu naglašava njeno srpsko poreklo) koja na samom početku filma u zoološkom vrtu upoznaje građevinskog inženjera Olivera Rida (Kent Smit) i nakon toga njih dvoje vrlo brzo stupaju u brak (interesantno je da je venčnje prikazano scenom u restoranu pod nazivom “Belgrade” uz pratnju vojvođanskih tamburaških pesama). Međutim, nešto kasnije Irena Oliveru ispriča legendu o srpskom selu u kome je živela i izgubila oba roditelja čiji su stanovnici u prvo vreme bili revnosni Hrišćani, da bi se tokom vremena izopačili u majstore magije čime je bačeno prokletstvo na selo. Posledica tog prokletstva su “žene mačke” koje vođene ljubomorm, besom i svojim pokvarenim strastima mogu da se transformišu u pantera. Ako se “žena mačka” zaljubi, i ako je njen voljeni poljubi, ona će ga zbog svoje zlobe ubiti. Irena otvoreno priznaje svoj strah zbog ove legende, ali Oliver smatrajući da je to samo njena fantazija preporučuje Ireni da krene na psihoterapeutske seanse kod doktora Džada (Tom Konvej). Situacija se dodatano komplikuje prisustvom Irenine suparnice Alis (Džejn Rendolf), Oliverove koleginice sa posla, koja pokazuje neskrivene seksualne težnje prema Oliveru. Pošto je u ovom periodu ženska emancipacija hvatala zalet nagoveštavajući novi tip žene van patrijarhalnih okvira, u “Noaru” se ona najčešće predstavlja kao tip opasne, proračunljivo hladne žene koje se muškarci boje, ali sa dijaboličnom privlačnošću. To je istovremeni uticalo i na promenu muško ženskih odnosa, pa je u tom kontekstu indikativan razgovor između Alis i Olivera. Nakon što se Oliver jada Alis zbog bračnih problema sa Irenom, Alis mu daje par mudrih saveta za pomirenje. I dok se Oliver  zahvljuje rečima da je ona dobar drug, Alis mu odgovara u tipično ciničnom noarovskom stilu: ” Zato sam opasna! Ja sam novi tip drugačije žene!”

I pored toga što Turnijeov “Cat People”  nije bez scenaristički nedoslednosti, pa čak i naivnosti u glumi i pojedinim detaljima (glumci veoma često mehanički izgovaraju tekst u dijalogu), to ne umanjuje njegov značaj na širem planu. Posebno se izdvajaju dve scene saspensa koje ni Pol Šreder nije mogao, a da ih ne redizajnira u svom rimejku. Prva je scena uhođenja Alis od strane Irene pretvorene u pantera što je samo nagovešteno zlokbnim režanjem pantera iz pozadine koja se iznenada prekida kratkim, ali izrazito prodornim zvukom kočnica autobusa i otvaranjem vrata nalik urliku pantera u trenutku napada na svoj plen. Druga scena je sa Alis u bazenu oko koga kruži panter čije je prisustvo naznačeno igrom senki na zidu i plafonu. Nakon odlaska pantera, Alis zatiče potpuno poderanu haljinu.

Sve ovo je, na neki način, bila filmska materijalizacija strahova i onoga sa čime američko društvo još uvek nije smelo da se suoči, a što je dovelo do potiskivanja kako društvenih problema tako i ličnih frustracija u područje podsvesnog. Pored brakolomstva, opsesije, košmarnih snova i drugih strahova kojima je izložena Irena, upečatljivo mesto u filmu ima Frojdova psihoanaliza, a pre svega njegove teorijske postavke o ljudskoj prirodi (psihoanaliza je je bila jedna od glavnih odlika “Noara” i, može se reći, bitan element u darmaturgiji likova koji su koristili i drugi veliki reditelji, kao na primer, Afred HIčkok). Irena shvata da je ona žena zarobljena zlom koje personifikuje panter, i da je do njene konačne transformacije uzaludno svako opiranje (tokom filma, Irena odeću svetlijih boja sve češće zamenjuje odećom izrazito tamnih boja nalik panterovoj koži). Ovakav sumorno deterministički stav Žak Turnijea u naraciji filma se u mnogo čemu poklapa sa Frojdovim pesimističkim pogledom na ljudsku prirodu prema kome je zlo jače i starije od onog dobrog u čoveku. Irena je stavljena u poziciju fatalnog atavizma, jer ona nosi zlo svojih predaka gde se ništa me može učiniti. Zlo se, takođe, prikazuje kao psihotična želja za smrću sto je u skladu sa jednostranom Frojdovom teorijom da smrt prethodi životu. U završnoj sceni, Irena oslobađa pravog pantera iz kaveza koji je ubija da bi odmah prilikom bekstva skončao život pod točkovima automobila. Film se potom završava odjavnim natpisom: ”Crni greh se predao beskrajnoj noći, moj svet, obe polovine, i obe polovine moraju umreti“. Dakle, zlo i smrt su glavne pokretačka sile života sa autodestruktivnim dejstvom. Malo „Noar“ filmova se mogu pohvaliti ovako duboko beznadežnom antropološkom predstavom sveta.

Tačno 40 godina kasnije “Cat People” ponovo vaskrsava kroz istoimeni rimejk Pola Šredera, ali sa radikalnijim pristupom priči. Naime, jedna od osnovnih razlika u odnosu na originalan film je težnja da se težište cele priče prenese na čisto animalnu prirodu čoveka gde motiv pantera nije u funkciji metafore zla, već životinjskog nagona kao jedne od manifestacija ljudske seksualnosti. Dakle, ono što je kod Turnijea tek moglo da se nasluti, ali zbog stroge cenzure onog vremena nije moglo biti iskazano, sada je zbog daleko veće slobode i beskompromisnog stava “novoholivudskih” reditelja moglo biti dorečeno i zaokruženo od strane Pola Šredera (film sadrži eksplicitne scene golotinje sa mnogo otvorenijom erotičnošću). Inače, Šreder koji je već stekao slavu kao scenarista “Taxi Driver”-a (1976) i “Raging Bull”-a (1980), uključujući i scenarije svojih filmova (“Blue Collar”, 1978; “Hardcore”, 1979 i dr.), je poznat i  kao filmski teoretičar koji se podrobno bavio odlikama “Noara”.

U rimejku je uloga Irene poverena mladoj Nastsji Kinski koja je svojom prirodnom mačkastom fizionomijom i glumačkom senzualnošću u priličnoj meri oplemenila lik “zakopčane” Irene iz izvornog filma. Jedna od scenarističkih intervencija se odnosila na uvođenje lika Ireninog brata Pola (Malkolm Mekdauel) koga nije videla još od detinjstva kada su nakon smrti njihovih roditelja bili razdvojeni. Od samog početka filma kada se njih dvoje sretnu na aerodromu,  Pol u svom ponašanju ne krije incestuozne želje prema svojoj sestri. U scanariju su zadržani likovi Olivera (Džon Herd) i Alis (Anet O’Tul), s tim što po profesiji nisu građevinski inženjeri, već zoolozi. U rimejku je prikazana samo ljubavna veza između Irene i Olivera bez braka, dok Alis doživljava Olivera samo kao dobrog kolegu sa posla bez seksualnih pretenzija. Čak, Irena i Alis postaju dobre prijateljice, ali i pored toga, kada Irena počinje da shvata svoju pravu prirodu, ona Alis doživljava kao svoju konkurenciju u odnosu na Olivera. S druge strane, Irenina borba sa svojim animalnim nagonima je prikazana ubedljivije i dramatičnije u odnosu na originalni film i tek kada njen brat bude ubijen ona odustaje od borbe sa samom sobom.

Šrederov “Cat People” je sniman u trenutku kada je MTV već zavrteo svoje elektro-pop muzičke spotove koji su u to vrem ličili na muzičke sekvence sa izrazito filmskom naracijom i estetikom čiji je trend uticao i na sam izgled rimejka. Upečatljiv je prolog filma koga otvaraju impresivni kadar sa ljudskim lobanjama u crvenom pesku i glavna muzička tema “Putting out fire” u izvođenju Dejvida Bouvija. Za oblikovanje muzičke atmosfere je bio angažovan Đorđo Moroder, jedan od najvećih producenata “Italo disco” muzike čijom zaslugom su neki filmovi postali hitovi (”Flashdance”, 1983) upravo zbog svojih disko balada koje su u većini slučajeva nadživele dotične filmove. Bez obzira na ovo, Šreder je kao dobar poznavalac “Noara” koristio njegove alatke, na primer, u pogledu osvetljenja  (upečatljiva je scena u kolibi gde je primenom tzv. dijagonalnog svetla, vrlo često korišćenog u periodu klasičnog “Noara”, postignut efekat rešetkaste senke na obnaženoj Ireni čime se sugeriše zarobljenost sopstvenom prirodom koja mora biti oslobođena).

U izvanrednoj oniričkoj sceni u kojoj se Irena sreće sa mrtvim bratom Polom, saznaje se da su njih dvoje pripadnici drevnog plemena koje je žrtvovalo svoju decu panterima čije su duše rasle u telima pantera dok nisu dobili ljudski oblik. Zbot toga oni pripadaju incestuoznoj vrsti koja mora voditi ljubav međusobno, u suprotnom se opet preobražavaju u pantera. Da bi ponovo povratili oblik čoveka, moraju ubiti. Upravo ovo objašnjenje koje se nudi gledaocima čini neku vrstu preokretanja osnovne ideje u odnosu na Turnijeov film. Irena u originalnom filmu predstavlja ženu zarobljenu u telu pantera kao metafore opšteg zla u čoveku kome se ona na kraju predaje, dok Šrederova Irena predstavlja pantera zarobljenog u telu žene koja konačno hoće da oslobodi svoju esencijalno animalnu prirodu. Ona to potvrđuje rečima upućenim Polu: “Hoću da budem sa svojima! Oslobodi me!” Ali, i pored toga, Šreder nudi jedan optimstičniji rasplet u odnosu na mnogo sumorniji kraj i zaključak originalnog filma. Naime, posle ljubavne scene između Pola i Irene, ona se transformiše u pantera, ali ne ubija Pola, već beži kroz prozor. Nakon toga, Pol je nalazi u kolibi ponovo u ljudskom obliku i shvata da je ubila ribara koji se tu zatekao. Na pitanje zašto njega nije ubila, Irena odgovara da je to zbog toga što ga voli. Film se završava scenom u zoološkom vrtu gde vidimo Pola kako iz ruke hrani pitomog pantera u kavezu, odnosno Irenu. Kao što se vidi, Šreder rešenje za popravku pale ljudske prirode vidi u snazi ljubavi od koje zavisi čovekova odluka da ne bude žrtva svojih nagona i opasnost po bližnje.