Dani Od Snova (1980)

Jugoslovenska kinematografija, uz sve zamerke tadašnjih filmskih stručnjaka kuda ide a kamo bi zapravo trebalo da se kreće, bila je toliko bogata u estetskom izražavanju i stilovima, da je povremeno bilo mesta i za eksperiment, svesno odabiranje drugačijeg puta u odnosu na trend (automatski i raskid sa mejnstrimom, repertoarskim potencijalom i širom publikom) za rukopis koji će se više usmeravati na govor slike, doziranje atmosfere i apostrofiranje ambijenta, a malo ili nikako na dinamičnu radnju, dijalošku ravan, zaplete i obrte. Naravno, rezultat je često ispadao slab ili polovičan, čak i u pogledu dometa u vlastitim autorskim koordinatama, ali bilo je i pretendenata na večnost.

Najveću slobodu u tom smislu dao je sebi Miloš Radivojević u prvoj fazi svoje karijere, u svega dva celovečernja igrana filma Vlatko Gilić se pokazao potpuno apartnim, Živko Nikolić je u prvih nekoliko naslova donosio svoj osobeni asketski svet, Ante Babaja je demonstrirao svoju stilsku prefinjenost, Boštjan Hladnik je među prvima 60-ih napravio autorski brejk i doneo puno toga na planu umetničkog obogaćivanja ondašnjeg domaćeg filma, a u 80-im ističu se još Karpo Aćimović Godina i Slobodan Pešić. Dakle, uz još nekoliko primera (to su najpre proslavljeni radovi u znaku full konfrontiranja, bunta, radikalizma i revolucionarne bremenitosti Želimira Žilnika i Joce Jovanovića), u pitanju su autori koji su više razmišljali o vlastitom poimanju filmske umetnosti i svom delu, uglavnom se ignorantski postavljajući prema zahtevima tržišta, šta će reći ovaj ili onaj, bez ikakve kalkulacije prema publici. Kada se tako postaviš, onda uopšte nije lako praviti neku kontinuiranu karijeru, što, recimo, vidimo na primeru Vlatka Gilića, koji nosi ozbiljnu slavu prestižnog umetnika u svetu. Dokazan u kratkoj formi kao jedan od vodećih naših stvaralaca, ugledan predavač koji je prenosio znanja na najprestižnijim univerzitetima, na planu celovečernjeg igranog filma, nije dobacio dalje od drugog naslova. A drugi je bio DANI OD SNOVA, koji se u produkciji Centar filma i Dunav filma pojavio 1980. godine, pet godina nakon KIČME (1975), ekološkog horora koji se u filmofilovoj glavi, po nekim parametrima, naknadno fino rimuje sa kronenbergovskim duhom, dela koje ima svoj tihi kult u svetskim okvirima i koje je bilo predmet ozbiljnih eseja (na primer tekst Srđana Vučinića “Mapa apokalipse: KIČMA Vlatka Gilića u svetlosti današnjeg iskustva”, knjiga “Novi kadrovi: skrajnute vrednosti srpskog filma”, Clio, Beograd, 2008).

DANI OD SNOVA prati devojku Jelenu (Vladica Milosavljević), koja prihvata tokom letnjeg raspusta posao čuvarke ovaca, što joj na ličnom planu donosi svesni raskid sa dodijalim urbanim okruženjem. Željenu i očekivanu pitominu u ruralnim i prirodnom lepotom izdašnim predelima, kvari međutim konstantno nadletanje borbenih aviona, jer je u blizini vojni aerodrom. Poznanstvo sa mladim pilotom Slavoljubom (Boris Komnenić), sa kojim devojka doživljava romansu, neočekivano obogaćuje njen život nenadanom dimenzijom.

To je prvi, skromni narativni sklop, ali Gilića, kao vrsnog dokumentaristu mnogo više zanimaju neki detalji koje urbana devojka, negde u fazi preispitivanja vlastitog puta, do tada očito neuklopljena i usamljena, usvaja kao mudrost kroz pouke njene domaćice, vlasnice stada (briljantna uloga Ljiljane Krstić), i etno motivi u spoju sa vekovnim običajima oko vođenja seoskog domaćinstva, kuće, zemlje i stoke, razgovor sa mrtvima. Sve to precizno beleži kamera Branka Ivatovića, kao i fotogenične eksterijere u znaku žegom pritisnutih polja, širokih livada, stenja i vodopada, i enterijera seoske sobe, pune poljskog cveća, a iz koje puca pogled na lepotu okruženja. Nešto od dramskog sukoba kao zametak se ukazuje kada vojna policija opseda čobanicu kojoj obznanjuju na kom mestu se nalazi i šta ne sme da čini, ali ne verujem da je Gilić nešto subverzivno želeo da učita kroz te prizore. Plitko bi to bilo za tako istančan pristup univerzumu koji autor neguje. Što se dijaloga tiče, oni su usklađeni sa ambijentom i (ljubavnim) događanjima, kruženjem pilota oko prelepog cilja, zavođenjem i konačnim spajanjem, i tu Gilić kao da sreće poetiku i romantičarski štimung Puriše Đorđevića i to onda kada Purke pomalo odustaje od takvog diskursa i uveliko počinje da se suočava sa ozbiljnim društvenim problemima kroz korupciju označenu u borbama Pavla Pavlovića, ali i malverzacijama u sportu kroz transfere i nameštaljke u fudbalu.

DANI OD SNOVA je ostvarenje koje sadrži verovatno najdužu ljubavnu scenu u domaćem filmu ikada, čiji su protagonisti jedan od najboljih frajera naše kinematografije tog vremena, Boris Komnenić (koji će u godinama koje su stizale dati izvrstan doprinos na filmu, kao jedno od najurbanijiih lica, i doživeti ogromnu popularnost zahvaljujući televiziji), i Vladica Milosavljević, seks simbol našeg filma, koju je majka priroda nagradila i lepotom i glumačkim talentom. Ona je imala jedan od najdragocenijih doprinosa 80-ih i fantastičnu karijeru kojoj su doprineli kvalitetni naslovi.

Muziku za ovaj Gilićev film pisala je Ksenija Zečević i to je, uzimajući u obzir specifičan autorski rafinman tvorca ostvarenja, bio srećan spoj. U smislu umetničkog dometa i (unutrašnje) kohezije sa vizuelnim aspektom, to je takođe jedan od najvećih dometa u nas.

DANI OD SNOVA su prikazani u Kanu u selekciji “Izvestan pogled”, i imali nekakav bioskopski život u domaćoj distribuciji, uz uglavnom potiha gunđanja i negodovanja na “odsustvo sadržaja”. Ali, tada se imalo šta gledati iz domaće ponude, ko je voleo više senzacija za standardne oči. Uz nekoliko “naj” koje sam ovde imao slobodu da prikačim, Gilić sa svoja dva duga filma se profilisao kao prvo ime na koje pomislim kada hoću nešto drugačije a da je sa našim geografskim poreklom.

Nedavno je u “Radaru” reditelj Božidar Đurović detaljnije pisao o karijeri i umetničkim dometima Vlatka Gilića, o svetskoj slavi i domaćem zaboravu.