Review
Doprinos hrvatskih filmskih stvaralaca jugoslovenskoj kinematografiji u žanrovskom smislu verovatno je najveći kada se povede reč o kriminalističkim ostvarenjima. U književnosti su to sjajno radili Pavao Pavličić i Goran Tribuson, a posle su obojica ostavili traga i u filmskoj umetnosti što kroz ekranizacije njihovih uzbudljivih romana, što kroz saradnju i rad na scenarijima. Verovatno najveći autoritet u hrvatskom krimiću, Zoran Tadić, sa Pavličićem je izgradio respektabilan opus, ali odmah uz Tadićeve kriminalističke hronike urbanog i periferijskog Zagreba, idu dva filma Živorada Tomića KRALJEVA ZAVRŠNICA (1987) i DIPLOMA ZA SMRT (1989). I pored nepodeljenih mišljenja i u startu odličnih ocena da su njegova ostvarenja dala domaćem krimiću novu energiju i zavidan rediteljski nivo, ovaj autor se više nije javljao sa celovečernjim filmovima. U srećno ostvarenom produkcijskom okrilju Marjan filma (Split) i neprevaziđenog Centar filma (Beograd), uz glumačko-scenaristički udeo beogradske ekipe, rodio se prvi film Živorada Tomića KRALJEVA ZAVRŠNICA, koji nosi i ko-scenaristički pečat Nebojše Pajkića, revolucionarne figure žanrovskog upliva u SFRJ kinematografiji. Pajkić je tada bio na kreativnom vrhuncu sa nizom realizovanih scenarija i srećom da ih rediteljski uobliče i u filmove pretvore izuzetno daroviti stvaraoci (Miloš Radivojević, Slobodan Šijan, Bato Čengić, Damjan Kozole…). Ali rediteljski touch je ono što KRALJEVU ZAVRŠNICU čini izvrsnim doživljajem. Šabrolovski zaplet i šmek, intrigantni ljubavni trougao, zasićenje visokoobrazovanih bračnih partnera, rediteljsko zavođenje publike na pogrešan kolosek kroz uvodni deo o buržujskom propadanju i alijenaciji i onda kraljevsko uzdizanje i moralni krik Branka Kralja (Irfan Mensur u svojoj najboljoj filmskoj ulozi) na putu iskupljenja, kroz punokrvnu osvetu za silovanje i smrt svoje zanemarene žene Višnje (fantastična Ena Begović). Tomić je maestralno ispleo mrežu odnosa unutar bračnih relacija, doneo eskapističke ljubavničke iskorake (Kraljevu ljubavnicu igra Vladica Milosavljević, takođe u zlatnoj dekadi karijere), zabeležio sumrak iluzija o porodično-bračnoj luci i naslutio jalovost poslovnih i karijerističkih iskoraka omeđenih socijalističkim sistemom. A negde sa dna tog sistema, iz splina odakle kuljaju najniži nagoni i porivi, pojavljuje se nekoliko službenika jugoslovenske železnice, koji koristeći odsustvo gužve u vozu Zagreb-Split, siluju mladu i prelepu ženu, čija je tragedija još veća zbog saznanja da se u vozu nalazi njen muž i, bez obzira na njihove loše odnose, očekivani zaštitnik. Muž stiže da vidi svoju unezverenu ženu, ali ona kivna na njega što ga nije bilo kada joj je bio najpotrebniji, ispada iz voza i gine. Šokiran dešavanjima, Kralj doživljava amneziju, ali kako mu se vraćaju sećanja, klupko se odmotava i on, na sledećem putovanju surovo eliminiše nasilnike. Ovu galeriju jada, koji se kao pošteno bori za egzistenciju, duhoviti su ljudi (neki i porodični) i tobožnje dobričine, a u stvari podmukli i pritajeni ološ, maestralno su doneli Ivo Gregurević, Zdenko Jelčić i Vlatko Dulić, a tu je i uvek manje ili više inkarnirano zlo koje je od filma do filma provlačio Ilija Ivezić. Većina ovih glumaca temeljno su obeleženi ostvarenjima i poetikom Bogdana Žižića i Nikole Babića. Tomićev krimić izrasta iz drame i socijalnog miljea, kao što je to i upečatljivi SAN O RUŽI (1986) Zorana Tadića, gde takođe imamo motiv žestoke osvete. Učinak snimatelja Borisa Turkovića i funkcionalni muzički pasaži Vuka Kulenovića onaj su visoki standard iz boljeg dela jugo-filma. Simbolička ali i efektivna rekvizita koja se pojavljuje s vremena na vreme, poput voza-igračke, šahovskih figura ili zlokobnog otvarača za flaše, multiplikuje složenost ove kriminalističke priče. Nedavno sam ponovo pogledao film i sa zadovoljstvom utvrdio da je KRALJEVA ZAVRŠNICA kvalitet koji je to bio i u času pojavljivanja, kao i danas, posle toliko decenija.
Živorada Tomića, kao filmskog stručnjaka, kritičara i komentatora, vrlo često gledamo u emisiji ”Posebni dodaci”, subotom na HTV 3, u kojoj se predstavljaju i analiziraju opusi nekih od najinteresantnijih svetskih autora.
About the Author
More articles by Goran Jovanović »
